2- Kelime ve Cinsiyet Bakımından Kelimeler / Arapça Gramer Dersleri

KELİME VE CİNSİYET BAKIMINDAN KELİMELER

Kur’an yazısının genel özelliklerini öğrendikten sonra Kur’an’nın dili Arapçaya giriş yapabiliriz. Arapça eğitimimizin bu bölümünde kelime konusunu ve cinsiyet bakımından kelimeleri işleyeceğiz. Arapça gramer yani Arapça dilbilgisi, iki başlık altında toplanır. Bunlar: Sarf ve Nahivdir. Sarf: Kelime bilgisi demektir. Nahiv ise: Cümle bilgisi demektir. Bizler, yer yer kelime hakkında bilgi vererek ve yer yer de cümle hakkında bilgi vererek konuları anlatmaya çalışacağız.

Arapça gramer yani Arapça dilbilgisi, iki başlık altında toplanır. Bunlar: Sarf ve Nahivdir.

Sarf: Kelime bilgisi demektir.

Nahiv ise: Cümle bilgisi demektir.

Bizler, yer yer kelime hakkında bilgi vererek ve yer yer de cümle hakkında bilgi vererek konuları anlatmaya çalışacağız.

Her dilde olduğu gibi, Arapçada da kelimeler yan yana gelerek tamlamaları ve cümleleri oluşturur.

Kelime: Cümleleri oluşturmak için kullandığımız sözlerin her birine denir.

Kelime üç şeşittir: İsim, Fiil ve Harf.

İsim: Zamana bağlı olmayan varlıklara ad olan kelimelere denir. İsmin en önemli özelliği, belli bir zamanı kapsamamasıdır. Şimdi isimle ilgili bazı tanımları öğrenelim:

Özel İsim (İsm-i Alem) : Özel isim, insan ve yer isimleri gibi isimlerdir.  عَلِىٌّ ، مَكَّةُ gibi isimler bu gruba girer.

Cins İsim: Nesne ve hayvan isimleri gibi isimlere cins isim denilir. Pencere manasındaki نَافِذَةٌ  ; kapı manasındaki بَابٌ   Köpek manasındaki كَلْبٌ   gibi isimler bu gruba girer. Cins isim iki çeşittir:

1- Madde ismi: Gözle görülüp elle tutulan varlıkların isimleridir. Çocuk manasındaki وَلَدٌ   ; horoz manasındaki دِيكٌ   gibi isimler bu gruba girer.

2- Mana ismi: Gözle görülüp elle tutulmayan, sadece hissedilen şeylerin isimleridir. Sevgi manasındaki حُبٌّ   ; Akıl manasındaki  عَقْلٌ  gibi isimler bu gruba girer.

Cem’i isim: Çoğul manası ifade eden edip de şeklen müfred olan isimlerdir. Ordu manasındaki جَيْشٌ  ; halk manasındaki  شَعْبٌ  gibi isimler bu gruba girer.

FİİL: Zamana bağlı olarak bir iş, bir oluş, bir hareket bildiren kelimelerdir. Ancak, fiillerin masdarları zamana bağlı olmadıkları için isim grubunda yer alırlar. Şimdi, fiiller hakkında bazı bilgilere bakalım:

1- Fiiller, zamanına göre üç çeşittir. Mazi fiil, Muzari fiil ve Emir fiil.

2- Fiiller, öznesine göre ise iki çeşittir: Malum fiil ve Meçhul fiil.

3- Fiiller, mef’ulüne göre iki çeşittir: Lazım fiil ve Müteaddi fiil.

4- Ayrıca, fiillerin harf sayısı da Arapçada önemlidir. Çünkü harf sayısı, fiilin anlamını etkiler ve harf sayısı fiilin mazi sigasında belirlenir.

Harf sayısına göre fiiller 4 çeşittir:

1- Sülâsî fiiller: Bu fiiller 3 harften oluşur.  فَعَلَ ، كَتَبَ ، ذَهَبَ  gibi fiiller, sulâsî fiiller grubuna giren fiillerdendir.

2- Rubâî fiiller: Bu fiiller 4 harften oluşur.   أَنْزَلَ ، رَتَّبَ ، قَاتَلَ gibi fiiller, rubâî fiiller grubuna giren fiillerdendir.

3- Humâsî fiiller: Bu fiiller 5 harften oluşur. اِنْقَطَعَ ، تَكَثَّرَ ، اِجْتَمَعَ  gibi fiiller, humâsî fiiller grubuna giren fiillerdendir.

4- Südâsî fiiller: Bu fiiller de 6 harften oluşur. اِسْتَغْفَرَ ، اِسْتَعَانَ ، اِسْتَرْحَمَ   gibi fiiller, südâsî fiiller grubuna giren fiillerdendir. Buna göre, Arapçada bir fiil en az 3 harfli, en fazla 6 harflidir.

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!

Şimdi de harfin manasını öğrenelim. Burada kastedilen harf, alfabenin harfleri değildir.

Harf: Tek başına tam bir anlamı olmayıp, bir isimle veya bir fiille yan yana geldiğinde anlam kazanan kelimelerdir. -de, -da manasında  “fî” (فِى); şüphesiz manasındaki “inne” (اِنَّ); -den –dan manasındaki min (مِنْ) harf grubuna giren kelimelerdir. Bazı kelime grupları şunlardır:

  • Atıf harfleri,
  • Fiile benzeyen harfler,
  • Muzari fiili nasb eden harfler,
  • Muzari fiili cezm eden harfler...

Burada anlatılan bilgileri öğrenmek çok önemlidir. Zira Arapça eğitimimiz bu kavramlar üzerine kurulacak ve konular bu kavramlar ile anlatılacaktır. İlerideki konuları anlayabilmek için, ilk önce bazı tanımların manasını bilmemiz gerekmektedir. Şimdi bakalım, buraya kadar anlattıklarımızdan ne kadarını öğrenebildiniz. Hazırsanız, testimize başlıyoruz.

1- Şu tanımlardan hangisi “isim” tanımıdır?

A- İsim, zamana bağlı olarak bir oluş bildiren kelimelerdir.

B- İsim, tek başına bir manası olmayan kelimelerdir.

C- İsim, zamana bağlı olmaksızın kendi başına bir manası olan kelimelerdir.

Doğru cevap: C

2- Şu kelimelerden hangisi mana ismi değildir?

 رَحْمَةٌ     نَارٌ    غَضَبٌ  

(Kızgınlık)       (Ateş)     (Acıma)

Doğru cevap: نَارٌ

3- Şu kelimelerden hangisi fiil değildir?

 ذَهَابٌ    يَذْهَبُ     ذَهَبَ  

  (Gitti)     (Gidiyor)  (Gitmek)

Doğru cevap:   ذَهَابٌ

4- Şu bilgilerden hangisi yanlıştır?

A- Fiiller zamana bağlı olarak hareket bildirir.

B- Fiiller en az iki harften oluşur.

C- Öznesine göre iki çeşit fiil vardır.

Doğru cevap: B…

5- Şu kelimelerden hangisi edat değildir?

   مِنْ       فِى       أَمْسِ  

(Dün)   (-de, -da)   (-den, -dan)

Doğru cevap:  أَمْسِ  

Testleri kolay geçebilmek için, testlerdeki kelimelerin manasını bilmeniz gerekmektedir. Kelimelerin manalarını bilmeyenler için, Arapça Kampüs olarak hazırladığımız, Hafıza Teknikleriyle Arapça kelime ezberleme setimizi tavsiye ediyorum. Dersimizin bu bölümüne kadar kelime konusunu işledik. Şimdi ise kelimelerde cinsiyet konusuna geçiyoruz.

CİNSİYET BAKIMINDAN KELİMELER

Arapçada kelimeler cinsiyet bakımından ikiye ayrılır: Müzekker ve müennes.

Müzekker: Genel olarak erkek varlıkları gösteren kelimelere denir.

Müennes ise: Genel olarak dişi varlıkları gösteren kelimelere denir. Arapçada, ister insan olsun, ister nesne olsun, ister bir hayvan olsun ya da isterse bir fiil olsun, kelimeler ya müzekkerdir ya da müennestir. Öncelikle müennesi anlarsak müzekkeri anlamamız çok daha kolay olur. Bu sebeple ilk önce müennesten başlıyoruz.

Müennes yani dişil kelimeler konusunu maddeler halinde şekilde işleyeceğiz. Bir ismin müennes olabilmesi için şu şartlardan birini taşıması gerekir:

1- Bizzat dişi bir varlığı göstermelidir:   أُمٌّ ، بِنْتٌ ، مَرْيَمُ ، أُخْتٌ ، اِمْرَأَةٌ gibi kelimeler dişi varlığı gösteren kelimelerdir ve müennestir.

2- Sonunda tâ-i te’nis, yani yuvarlak (ة)  olmalıdır: طَيِّبَةٌ ، مَائِدَةٌ ، زَلْزَلَةٌ ، كَلِمَةٌ ، سِنَةٌ   gibi kelimeler dişi varlığı gösteren kelimelerdir ve müennestir. gibi kelimeler, sonlarında taşıdıkları tâ-i te’nis sebebiyle müennes kelimelerdir.

3- Sonunda elif-i memdûde olmalıdır. Elif-i memdûde: İsmin sonunda, hemzeden önce gelen eliftir. Tecvitte 4 elif miktarı uzatılması şarttır. Kelimenin aslından değildir.  صَحْرَاءُ ، حَمْرَاءُ ، زَرْقَاءُ ، عَيْنَاءُ عَرْجَاءُ  gibi kelimeler dişi varlığı gösteren kelimelerdir ve müennestir

4- Sonunda elif-i maksûre olmalıdır: Elif-i Maksureyi 1. Derste öğrendiğimizden dolayı burada tekrar etmiyoruz. قُصْوَى ، كُبْرَى ، سُفْلَى ، أُخْرَى ، عُسْرَى   gibi kelimeler bu tip kelimelerdendir ve müennestirler.

5- Canlı ama akıl sahibi olmayan varlıkları gösteren topluluk ismi olmalıdır:  غَنَمٌ ، حَمَامٌ  gibi kelimeler bu tip kelimelerdendir. Yine akıl sahibi olmayan varlıkların çoğulu da müfred-müennes kabul edilir. Bunların daha geniş örneklerini cümle bahsinde detaylı bir şekilde işleyeceğiz.

6- Semâ-i müennes: Bazı isimlerin üzerinde müenneslik işareti olmadığı ve dişi varlığı göstermediği halde, Arapların müennes kabul ettikleri kelimeler vardır. Bunların müennes olduklarını, ancak başkasından duyarak, yani Arapçayı bilen bir kişiden ya da sözlükten öğrenebiliriz. Bu yüzden bu tür isimlere, “duymayla ilgili” anlamında, “semâ-i müennes” denilmiştir:

  أَرْضٌ ، جَهَنَّمُ ، شَمْسٌ ، نَارٌ ، رِيحٌ   حَرْبٌ ، عَيْنٌ ، نَفْسٌ  gibi kelimeler bu tip kelimelerdendir.

O halde müennes, hakiki müennes ve mecazi müennes olarak ikiye ayrılır:

Hakiki Müennes: Müenneslik işareti taşısın ya da taşımasın gerçekte dişi olan varlıktır.

 بِنْتٌ ، أُمٌّ ، زَيْنَبٌ gibi kelimeler, bu tip kelimelerdendir. Bu kelimeler, hakiki müennestir.

Mecazi müennes de ikiye yarılır: 1- Lafzî müennes 2- Semâ-i müennes.

Lafzî müennes: Müenneslik işareti taşıyan kelimelerdir. أُخْرَى ، صَفْرَاءُ ، نَافِذَةٌ gibi kelimeler, bu tip kelimelerdendir. Bu kelimeler, lafzî müennestir.

Semâ-i müennes ise, daha öncede izah ettiğimiz gibi, müenneslik işareti taşımayan, Arapların müennes olarak vasfettiği kelimelerdir. شَمْسٌ ، نَارٌ ، يَدٌ gibi kelimeler, bu tip kelimelerdendir. Bu kelimeler, semâ-i müennestir.

MÜZEKKER YANİ ERİL KELİMELER: Müennes olma işaretlerinden birini taşımayan ve dişil olmayan kelimelere müzekker kelimeler denir:  أَحْمَدُ ، بَابٌ ، أَخٌ ، مُوسَى ، نُوحٌ gibi kelimeler müzekker kelimelerdendir. Şuna da dikkat etmek gerekir: Bazı müzekker isimlerin sonunda yuvarlak “te” bulunabilir. Bu, o isimlerin müennes olduğunu göstermez. Halife manasındaki  خَلِيفَةٌ kelimesi ve Hamza manasındaki حَمْزَةٌ kelimesi bu tip kelimelerdendir. Sonlarında yuvarlak te olmasına rağmen bu kelimeler müzekkerdir. Şimdi konu ile ilgili küçük bir test yapalım:

1- Şu kelimelerden hangisi müzekker değildir?

 رَجُلٌ    إِبْرَاهِيمُ   كَلِمَةٌ  

Doğru cevap: كَلِمَةٌ  

2- Şu kelimelerden hangisi müennestir?

 مَشْرِقٌ    بِنْتٌ   صِرَاطٌ  

Doğru cevap: بِنْتٌ  

3- Semâ-i müennesin tanımı şunlardan hangisidir?

A- Erkek varlıkları gösteren kelimelerdir.

B- Dişi varlıkları gösteren kelimelerdir.

C- Hiçbir müenneslik işareti olmadığı halde müennes kabul edilen kelimelerdir. 

Evet, doğru cevap C şıkkı.

4- Şu kelimelerden hangisi semâ-i müennestir?

 شَمْسٌ    شَجَرٌ   زِينَةٌ   

Doğru cevap: شَمْسٌ   

5- Şunlardan hangisi müenneslik işareti değildir?

A- Kelimenin sonunda bulunan (ة)

B- Kelime sonunda, hemzeden önce gelen elif

C- Kelime sonunda esre ile harekeli bir harften sonra gelen (ى)

Evet, doğru cevap C şıkkı.

Arapça eğitimimizin bu dersinde, kelime ve kelime çeşitlerini öğrendik. Unutmayın, bir sonraki derse geçmek için, bu derste anlatılan bütün bilgileri tam manasıyla öğrenmiş olmanız gerekmektedir. Acele etmeyin, bir dersi yüzde yüz öğrenmeden diğer derse asla geçmeyin. Bir sonraki derste buluşuncaya kadar Allaha emanet olun. Esselamu aleyküm.

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!