Arapça Gramer Konuları
6- Arapçada İsim Tamlaması - İZAFET / Arapça Gramer Dersleri
Feb
İSİM TAMLAMASI - İZAFET
Arapça eğitimimizin bu dersinde isim tamlamasını, muzaf-muzâfun ileyh konusunu işleyeceğiz. Şimdi, ilk önce izafetin manasını öğrenelim ve daha sonra muzaf ve muzâfun ileyh ögelerinin özelliklerini işleyelim…
En az iki ismin yan yana gelerek anlamca birbirini tamamlamalarına izafet denir. Eğer izafet, iki isimden daha fazla isimler arasında olursa, buna “tetâbu-i izafet” yani “zincirleme isim tamlaması” denir. Demek, iki ismin yan yana gelmesi ve birbirini tamamlamasına izafet denilirken, isimler ikiden fazla olursa, buna “zincirleme isim tamlaması” manasında “tetâbu-i izafet” denilir. İzafetin iki ögesi vardır. Bunlar: muzaf ve muzâfun ileyhtir. Muzaf: tamlanan; muzâfun ileyh ise tamlayandır. Birazdan örnek tamlamalar üzerinde tahlil yaptığımızda, muzaf ve muzafun ileyh ögelerini çok net bir şekilde anlayacaksınız. Ama ilk önce izafetin çeşitlerini öğrenelim:
İzafetin iki çeşidi vardır: 1- Manevi izafet, 2- Lafzî izafettir. Manevi izafet en çok kullanılan izafet çeşididir ve bu izafete aynı zamanda “hakiki izafet” de denilir. Türkçede: “Sınıfın kapısı” “Ali’nin evi”, “Okul bahçesi” “Bizim odamız” “Atın ayağı” şeklinde söylediğimiz izafet, bu izafettir. İzafetin birinci ögesine “muzaf”, ikinci ögesine ise “muzafun ileyh” denilir. Şimdi manevi izafeti, muzaf ve muzafun ileyhi örnek 10 Arapça tamlama ile inceleyelim:
Arapçada İzafet yapılırken, Türkçeye göre ters düşünülür. Mesela, “evin kapısı” demek için, önce “kapı” sonra “ev” kelimeleri getirilir. Çünkü Arapçada, önemli olan, yani kendisinden bahsedilen daha önce gelir. “Evin kapısı” denildiğinde; evden değil, kapıdan bahsedilmektedir. Bu sebeple “kapı” kelimesi, “ev” kelimesinden daha önce gelir. Demek, Arapçada izafet yapılırken, Türkçeye göre ters düşünmelisiniz. Şimdi, “evin kapısı” tamlamasını Arapça olarak tahlil edelim:
(بَابُ الْبَيْتِ ) dediğimizde, “bâb” kelimesi “kapı” manasındadır. “beyt” ise “ev” demektir. Gördüğünüz gibi, “kapı” manasındaki “bâb” kelimesi önce gelmiştir. Burada “bâb” muzaftır, yani tamlanandır. “Beyt” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
بَابُ الْبَيْتِ
ev kapı = Evin kapısı
بَابُ الْبَيْتِ
muzafun ileyh muzaf
Başka bir tamlamada yine muzaf ve muzafun ileyhi görelim: (قَوْمُ نُوحٍ ) “Nuh’un kavmi” demektir. Burada, “kavm” kelimesi “kavim” manasındadır. Gördüğünüz gibi, “Nuh” değil, “kavm” önce gelmiştir. Türkçeye göre tamamen terstir. Türkçede önce “nuh” gelirken, Arapça önce “kavm” kelimesi gelmektedir. Burada “kavm” muzaftır, yani tamlanandır. “Nuh” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
قَوْمُ نُوحٍ
Nuh kavim = Nuh’un kavmi
قَوْمُ نُوحٍ
muzafun ileyh muzaf
Şimdi de başka bir tamlamayı inceleyelim: (لَيْلَةُ الْقَدْرِ ) “Kadir gecesi” demektir. Burada, “leyleh” kelimesi “gece”; “kadr” ise “kadir” manasındadır. Gördüğünüz gibi, “gece” manasındaki “leyleh” kelimesi önce gelmiştir. Türkçeye göre tamamen terstir. Türkçede önce “kadir” gelirken, Arapça önce “gece” kelimesi gelmektedir. Burada “leyley” muzaftır, yani tamlanandır. “kadr” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
لَيْلَةُ الْقَدْرِ
Kadir gece = Kadir gecesi
لَيْلَةُ الْقَدْرِ
muzafun ileyh muzaf
Şimdi de başka bir tamlamayı inceleyelim. Örnekler çoğaldıkça mesele çok daha iyi anlaşılacaktır:
(خَيْرُ الْبَرِيَّةِ ) “Yaratılmışların en hayırlısı” demektir. Burada, “hayr” kelimesi “hayır”; “beriyye” ise “mahlûkat ve yaratılmış” manasındadır. Gördüğünüz gibi, “hayr” kelimesi yine önce gelmiştir. Türkçeye göre tamamen terstir. Türkçede, önce “yaratılmış” gelirken; Arapça, önce “hayır” kelimesi gelmektedir. Burada “hayr” muzaftır, yani tamlanandır. “beriyye” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
خَيْرُ الْبَرِيَّةِ
yaratılmışlar hayır = Yaratılmışların en hayırlısı
خَيْرُ الْبَرِيَّةِ
muzafun ileyh muzaf
Şimdi de başka bir tamlamayı inceleyelim: (اِخْوَانُ لُوطٍ ) “Lut’un kardeşleri” demektir. Burada, “ihvan” kelimesi “kardeşler” manasındadır. Gördüğünüz gibi, “kardeşler” manasındaki “ihvan” kelimesi önce gelmiştir. Türkçeye göre tamamen terstir. Türkçede önce “Lut” gelirken, Arapça önce “kardeşler” kelimesi gelmektedir. Burada “ihvan” muzaftır, yani tamlanandır. “lut” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
اِخْوَانُ لُوطٍ
Lut kardeşler = Lut’un kardeşleri
اِخْوَانُ لُوطٍ
muzafun ileyh muzaf
Artık meseleyi anlamış olduğunuzu kabul ediyor ve örnekleri biraz daha hızlı geçiyoruz:
(نَصْرُ اللَّهِ ) “Allah’ın yardımı” demektir. Burada “nasr” muzaftır, yani tamlanandır. “Allah” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
نَصْرُ اللَّهِ
Allah yardım = Allah’ın yardımı
نَصْرُ اللَّهِ
muzafun ileyh muzaf
(مَلِكُ النَّاسِ ) “İnsanların meliki” demektir. Burada “melik” kelimesi muzaftır, yani tamlanandır. “naas” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
مَلِكُ النَّاسٍ
İnsanlar Melik = İnsanların Meliki
مَلِكُ النَّاسِ
muzafun ileyh muzaf
(حَبِيبُ التَّوَّابِينَ ) “Tövbe edenlerin sevgilisi” demektir. Burada “habiib” kelimesi muzaftır, yani tamlanandır. “tevvaabiin” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
حَبِيبُ التَّوَّابِينَ
Tövbe edenler sevgili = Tövbe edenlerin sevgilisi
حَبِيبُ التَّوَّابِينَ
muzafun ileyh muzaf
(وَعْدُ اللَّه ) “Allah’ın vaadi” demektir. Burada “va’d” kelimesi muzaftır, yani tamlanandır. “Allah” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
وَعْدُ اللَّهِ
Allah vaad = Allah’ın vaadi
وَعْدُ اللَّهِ
muzafun ileyh muzaf
Ve son olarak bir örnek daha yapalım: (جُنُودُ اللَّهِ ) “Allah’ın askerleri” demektir. Burada “cünud” kelimesi muzaftır, yani tamlanandır. “Allah” ise muzâfun ileyhtir, yani tamlayandır.
جُنُودُ اللَّهِ
Allah askerler = Allah’ın askerleri
جُنُودُ اللَّهِ
muzafun ileyh muzaf
Buraya kadar olan bölümü kısaca tekrar edecek olursak: İsim tamlaması, iki ögeden oluşur. 1- muzaf 2- muzafun ileyh. Muzaf, tamlamanın birince kelimesidir. Muzafun ileyh ise ikinci kelimesidir. Ayrıca İzafetin ikiye ayrıldığı söylemiştik: Manevi izafet ve lafzi izafet. Buraya kadar, manevi izafetin, diğeri ismiyle “hakiki izafetin” ne olduğunu öğrendik. Şimdi, Manevi izafetin ögeleri olan, muzaf ve muzafın ileyhin özelliklerini öğrenelim:
Manevi izafetin ögelerini şöylece maddelemek mümkündür:
1- Muzaf, manevi izafetin birinci ögesidir. Muzaf olan kelimenin özellikleri şunlardır:
1- Muzaf olan kelime tenvin almaz.
Mesela, بَابُ الْبَيْتِ “evin kapısı” tamlamasında “bâb” kelimesi muzaftır. Bu kelime tenvin almamaktadır. نَصْرُ اللَّهِ “Allah’ın yardımı” tamlamasında “nasr” kelimesi muzaftır. Bu kelime tenvin almamaktadır. Ve yine اِخْوَانُ لُوطٍ“Lut’un kardeşleri” tamlamasında “ihvan” kelimesi muzaftır. Bu kelime tenvin almamaktadır. Bu misallerde olduğu gibi, isim tamlamasında, muzaf olan kelime, tenvin almamaktadır.
Muzaf olan kelimenin 2. özelliği şudur: Muzaf, harf-i tarif almaz. Harf-i tarifi daha önce öğrenmiştik. Dilerseniz ilk önce harf-i tarifi hatırlayalım ve daha sonra örnek tamlamalar ile muzafın harf-i tarif almadığını görelim:
Marife: Marife, nekranın zıddıdır. Söylendiği zaman, kimden veya hangi şeyden bahsedildiği tam olarak anlaşılan, belirli bir kimseden veya hangi şeyden bahsedildiği tam olarak anlaşılan, belirli bir kimseyi veya şeyi gösteren isimlerdir. Yine İngilizce bilenler için; Arapçada marife, İngilizcede “the” ile kullanılan isimlere gibidir.
Mesela:مُدَرِّسٌ dediğimizde, herhangi bir öğretmeni kastetmiş olurken; اَلْمُدَرِّسُ dediğimizde, yani kelimeyi elif-lam takısıyla, marife olarak ifade ettiğimizde, artık tanınan ve bilinen bir öğretmeni kastetmiş oluruz…
Muzaf kelimenin, harf-i tarif yani “elif-lam” almamasını şimdi örnekleriyle görelim:
Mesela, بَابُ الْبَيْتِ “evin kapısı” tamlamasına bakalım. Burada muzaf olan “bâb” kelimesi “elbaab” şeklinde gelemez yani muzaf, harf-i tarif almaz.
Yine نَصْرُ اللَّهِ “Allah’ın yardımı” tamlamasında “nasr” kelimesi muzaftır. Bu kelime harf-i tarif almaz. Yani اَلنَّصْرُ اللَّهِ denilemez.
Ve yine جُنُودُ رَبِّكَ “Rabbi’nin orduları” tamlamasında “cünuud” kelimesi muzaftır. Bu kelime harf-i tarif almaz ve اَلْجُنُودُ رَبِّكَ şeklinde söylenmez. Bu misallerde olduğu gibi, isim tamlamasında, muzaf olan kelime, harf-i tarif almamaktadır.
Muzaf olan kelimenin 3. Özelliği şudur: Muzafın irabı, cümledeki yerine göre değişir.
Mesela نَصْرُ اللَّهِ “Allah’ın yardımı” tamlamasını ele alalım. Eğer bu tamlamanın önünde harf-i cer varsa, muzaf cer olarak telaffuz edilir: مِنْ نصْرِ اللَّهِ da olduğu gibi. Eğer cümlenin önünde “inne” ve kardeşlerinden birisi varsa, muzaf fethalı okunur: اِنَّ نصْرَ اللَّهِ da olduğu gibi. İşte bunlar gibi, muzafın irabı, cümledeki yerine göre değişir. Bazen ötreli, bazen fethalı bazen de esreli okunur.
Muzaf olan kelimenin 4. Özelliği şudur: Müsenna ve Cem’i müzekker-i salim isimler muzaf olduklarında sonlarındaki “nun” ( ن ) düşer. Dilerseniz ilk önce müsennayı ve Cem’i müzekker-i salimi bir kez daha hatırlayalım ve bu maddenin örnek tamlamalarını daha sonra inceleyelim:
Müsenna: Aynı tür varlıklardan iki taneyi gösteren kelimelere denir. Müsenna yerine “tensiye” kelimesi de kullanılır. Buna göre, Arapçada, “iki” sayısını kullanmadan da tek bir kelimeyle, aynı varlığın iki ferdine işaret edilebilir…. Şimdi de cem’in manasını öğrenelim.
Cem’i: Aynı tür varlıklardan olup, ikiden fazla varlığı gösteren kelimelere denir. İsimlerin cem’i, yani çoğulu, belli bir kurala göre gelmediği için ancak sözlüğe bakarak veya bir başkasından duyarak öğrenilir. Yani isimlerin cem’i, semâî’dir….
CEM-İ MÜZEKKER-İ SALİM: Cem-i müzekker-i salim, kaideye uygun olarak çoğul olan müzekker demektir. Müzekker ve müennes kelimelerin ne manaya geldiğini daha önceki dersimizde öğrendiğimiz için burada tekrar etmiyoruz. Demek, cem-i müzekker-i salim, müzekker bir ismin çoğulu demektir…
Şimdi, Müsenna ve Cem’i müzekker-i salim isimler muzaf olduklarında sonlarındaki “nun” un ( ن ) nasıl düştüğünü örnekleriyle görelim. İlk önce müsenna isimlere bakalım: mesela, (بَابَانِ ) müsennadır ve “iki kapı” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Evin iki kapısı” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve (بَابَا الْبَيْتِ ) şeklinde söylenir.
Şimdi başka bir misale bakalım: (نَافِذَتَانِ ) müsennadır ve “iki pencere” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Odanın iki penceresi” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve (نَافِذَتَا الْغُرْفَةِ ) şeklinde söylenir.
Şimdi başka bir örneğe bakalım: (كِتَابَانِ ) müsennadır ve “iki kitap” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Öğrencinin iki kitabı” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve (كِتَابَا التِّلْمِيذِ ) şeklinde söylenir.
Başka bir örnek: (بِنْتَانِ ) müsennadır ve “iki kız” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Ali’nin iki kızı” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve (بِنْتَا عَلِىٍّ ) şeklinde söylenir.
Son bir örnek daha verelim: (أَمْرَانِ ) müsennadır ve “iki emir” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “İslam’ın iki emri” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve
(أَمْرَا اْلاِسْلاَمِ ) şeklinde söylenir.
Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!
Şimdi de cem-i müzekker-i salimin muzaf olduğunda sonundaki “nun”un nasıl düştüğünü örnek tamlamalarda görelim: Mesela, (مُعَلِّمُونَ ) cem-i müzekker-i salimdir ve “öğretmenler” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Okulun öğretmenleri” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve (مُعَلِّمُو الْمَدْرَسَةِ ) şeklinde söylenir.
Şimdi başka bir misale bakalım: (مُهَنْدِسُونَ ) cem-i müzekker-i salimdir ve “mühendisler” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Şirketin mühendisleri” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve ( مُهَنْدِسُو الشَّرِكَةِ ) şeklinde söylenir.
Başka bir örnek: (مُشْرِكُونَ ) cem-i müzekker-i salimdir ve “müşrikler” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Kureyş’in müşrikleri” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve ( مُشْرِكُو قُرَيْشٍ ) şeklinde söylenir.
Başka bir örnek: (حَارِسُونَ ) cem-i müzekker-i salimdir ve “bekçiler” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Fabrikanın bekçileri” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve ( حَارِسُو الْمَصْنَعِ ) şeklinde söylenir.
Son bir örnek daha verelim: (فَاتِحُونَ ) cem-i müzekker-i salimdir ve “fatihler” manasındadır. Bu kelime, muzaf olduğunda, mesela “Şehrin fatihleri” denilmek istendiğinde, kelimenin sonundaki “nun” düşer ve ( فَاتِحُو الْمَدِينَةِ ) şeklinde söylenir.
Buraya kadar manevi izafetin 1. ögesi olan muzafın özelliklerini öğrendik ve örnek tamlamalarda bu özellikleri gördük. Şimdi manevi izafetin 2. ögesi olan muzafun ileyhin özelliklerini inceleyeceğiz.
Muzafun ileyh, izafetin 2. ögesidir. Muzafun ileyhin 1. Özelliği şudur: muzafun ileyh, harf-i tarif olan “elif-lam” alabilir. Eğer alırsa, manevi izafette, “belirtili isim tamlaması” olur. Eğer almazsa “belirtisiz isim tamlaması olur.” Örneklerde gördüğünüzde bu noktayı daha iyi kavrayacaksınız:
Mesela: (بَابُ بَيْتٍ ) dediğimizde, “bâb” muzaftır. “Beyt” ise muzâfun ileyhtir. Burada “beyt” kelimesi elif-lam takısı olan harf-i tarif ile gelmediğinden, bu izafet, “belirtisiz bir izafettir” ve herhangi bir evin kapısı kastedilir.
بَابُ بَيْتٍ
muzafun ileyh muzaf
ev kapı = (Herhangi bir) ev kapısı
Eğer (بَابُ الْبَيْتِ ) şeklinde söyler, yani muzafun ileyh “harf-i tarif” ile ifade edersek, o zaman bu izafet “belirtili isim tamlaması” olur ve belli bir evin kapısı kastedilmiş olur.
بَابُ الْبَيْتِ
muzafun ileyh muzaf
ev kapı = (Belirli bir) evin kapısı
Şimdi başka bir örneği inceleyelim: (مَقْصَفُ مَدْرَسَةٍ ) dediğimizde, “maksaf” muzaftır. “medrese” ise muzâfun ileyhtir. Burada “medrese” kelimesi elif-lam takısı olan harf-i tarif ile gelmediğinden, bu izafet, “belirtisiz bir izafettir” ve herhangi bir okulun kantini kastedilir.
مَقْصَفُ مَدْرَسَةٍ
muzafun ileyh muzaf
okul kantin = (Herhangi bir) okul kantini
Eğer bu tamlamayı, (مَقْصَفُ الْمَدْرَسَةِ ) şeklinde söyler, yani muzafun ileyh “harf-i tarif” ile ifade edersek, o zaman bu izafet “belirtili isim tamlaması” olur ve belli bir okulun kantini kastedilmiş olur.
مَقْصَفُ الْمَدْرَسَةِ
muzafun ileyh muzaf
okul kantin = (Belirli bir) okulun kantini
Belirtili isim tamlamasına birkaç örnek daha verelim:
(مِصْبَاحُ الْغُرْفَةِ ) “Odanın lambası” manasındadır. Bu tamlamada muzafun ileyh “harf-i tarif” ile ifade edilmiştir. Bu sebeple, bu izafet “belirtili isim tamlaması” olur ve belli bir odanın lambası olur.
مِصْبَاحُ الْغُرْفَةِ
muzafun ileyh muzaf
oda lamba = (Belirli bir) odanın lambası
Başka bir örnek: (كُتُبُ الْكَاتِبِ ) “Yazarın kitapları” manasındadır. Bu tamlamada muzafun ileyh yine “harf-i tarif” ile ifade edilmiştir. Bu sebeple, bu izafet “belirtili isim tamlaması” olur ve bilinen bir yazarın kitapları kastedilmiş olur.
كُتُبُ الْكَاتِبِ
muzafun ileyh muzaf
yazar kitaplar = (Bilinen bir) yazarın kitapları
Başka bir örnek: (مَسْجِدُ الْقَرْيَةِ ) “Köyün camisi” manasındadır. Bu tamlamada muzafun ileyh yine “harf-i tarif” ile ifade edilmiştir. Bu sebeple, bu izafet “belirtili isim tamlaması” olur ve bilinen bir köyün mescidi kastedilmiş olur.
مَسْجِدُ الْقَرْيَةِ
muzafun ileyh muzaf
köy mescid = (Bilinen bir) köyün mescidi
Halbuki (مَسْجِدُ قَرْيَةٍ ) denilerek muzafun ileyh “harf-i tarifsiz” ifade edilseydi, bu “belirtisiz isim tamlaması” olur ve bilinmeyen bir köyün mescidi kastedilmiş olurdu.
Yine özel isimler muzafun ileyh olursa, bu belirtili isim tamlaması olur. Mesela, (بَيْتُ حُسَيْنٍ ) “Hüseyin’in evi” manasındadır. Bu tamlamada muzafun ileyhi özel isimdir. Bu sebeple, bu izafet “belirtili isim tamlaması”dır.
بَيْتُ حُسَنْنٍِ
muzafun ileyh muzaf
Hüseyin ev = Hüseyin’in evi
Muzafun ileyhin 2. Özelliği şudur: Muzafun ileyh cer durumunda gelir. Şimdi örneklerle muzafun ileyhin cer durumunu görelim:
Mesela: (قَوْمُ نُوحٍ ) tamlamasında, “kavm” muzaftır, “Nuuh” ise muzâfun ileyhtir ve harekesi esredir.
قَوْمُ نُوحٍ
muzafun ileyh muzaf
Yine mesela (لَيْلَةُ الْقَدْرِ ) tamlamasında “leyley” muzaftır, “kadr” ise muzâfun ileyhtir ve harekesi esredir.
لَيْلَةُ الْقَدْرِ
muzafun ileyh muzaf
(خَيْرُ الْبَرِيَّةِ ) tamlamasında “hayr” muzaftır, “beriyye” ise muzâfun ileyhtir ve harekesi esredir.
خَيْرُ الْبَرِيَّةِ
muzafun ileyh muzaf
(اِخْوَانُ لُوطٍ ) tamlamasında “ihvan” muzaftır, “lut” ise muzâfun ileyhtir ve harekesi esredir.
اِخْوَانُ لُوطٍ
muzafun ileyh muzaf
Son olarak: (نَصْرُ اللَّهِ ) tamlamasında “nasr” muzaftır, “Allah” ise muzâfun ileyhtir ve harekesi esredir.
نَصْرُ اللَّهِ
muzafun ileyh muzaf
Muzafun ileyh, eğer Müsenna veya Cem-i müzekker-i salim isimlerden olursa, yine cer alametiyle gelirler. Müsennanın ve cem-i müzekkeri salimin cer alametini, önceki derste irab konusunda öğrenmiştik. Buna göre, Mesela, (اَلتِّلْمِذَانِ ) müsennadır ve “iki öğrenci” manasındadır. Bu kelime muzafun ileyh olduğunda, mesela, “İki öğrencinin kalemleri” denilmek istendiğinde, (أَقْلاَمُ التِّلْمِذَيْنِ ) şeklinde söylenir. Elif düşer ve cer alameti olarak yerine cezimli ye gelir.
أَقْلاَمُ التِّلْمِذَيْنِ
muzafun ileyh muzaf
Mesela, (مُعَلِّمُونَ ) cem-i müzekker salimdir ve “öğretmenler” manasındadır. Bu kelime muzafun ileyh olduğunda, mesela, “Öğretmenlerin odası” denilmek istendiğinde, (غُرْفَةُ الْمُعَلِّمِينَ ) şeklinde söylenir. Vav düşer ve cer alameti olarak yerine ye gelir.
Ya da (كَاتِبُونَ ) cem-i müzekker salimdir ve “yazarlar” manasındadır. Bu kelime muzafun ileyh olduğunda, mesela, “Yazarların kitapları” denilmek istendiğinde, (كُتُبُ الْكَاتِبِينَ ) şeklinde söylenir. Vav düşer ve cer alameti olarak yerine ye gelir.
Bu konuyla ilgili son bir örnek daha verelim: (مُجِتَهِدُونَ ) cem-i müzekker salimdir ve “çalışkanlar” manasındadır. Bu kelime muzafun ileyh olduğunda, mesela, “Çalışkanların başarısı” denilmek istendiğinde, (نَجَاحُ الْمُجِتَهِدِينَ ) şeklinde söylenir. Vav düşer ve cer alameti olarak yerine ye gelir.
Gördüğünüz gibi, konular birbiri üzerine bina edildi. Bir önceki derste irab konusunu işledik. Müsennanın ve Cem-i müzekker-i salimin cer alametinin ne olduğu o derste öğrendik. Burada muzafın ileyhin cer alameti taşıdığını öğrenince, tamlamayı kurarken, önceki dersimizde öğrendiğimiz bilgiyi kullandık ve müsennayı ve cem-i müzekkeri salimi cer alametiyle ifade ettik. Demek her ders, bir sonraki derse kuvvet verecek şekilde hazırlanmış bir sistem ve bir çatı ile Arapça öğrenmektesiniz. Dersimizin bu bölümüne kadar, manevi izafeti işledik. Örnek tamlamalarda ögelerini ve özelliklerini inceledik. Şimdi de izafetin 2. çeşidi olan “lafzî izafete” geçiyoruz. Lafzî izafet genellikle başka bir isme sıfat olarak kullanılan izafettir. Şimdi özelliklerini hep beraber öğrenelim:
Lafzi izafet: Türkçede: “Güzel yüzlü” “İlmi faydalı” “Boyu uzun” “Temiz kalpli” “Temiz elbiseli” şeklinde söylediğimiz izafettir. Bu izafetteki Muzaf ve muzafun ileyhin özellikleri, manevi izafetle aynıdır. Sadece bir fark vardır; o da lafzi izafette muzaf, yerine göre harf-i tarif olan “elif-lam” takısını alabilir. Hâlbuki manevi izafette, muzaf harf-i tarif almamaktadır. Lafzi izafette muzafın harf-i tarif alabilmesinin sebebi şudur: Genellikle lafzi izafet, bir isme sıfat olarak gelirler. Muzafları genellikle ism-i fail, ism-i mef’ul ve sıfat-i müşebbehe olur… Şu noktaya da dikkat çekmek istiyoruz: Manevi izafette, izafetin belirli olabilmesi için muzafun ileyh elif-lam takısı alıyordu. Lafzi izafette ise, izafetin belirli olabilmesi için muzaf elif-lam takısı almaktadır. Bir daha tekrar etmek istiyoruz: Manevi izafetin belirli olabilmesi için, muzafun ileyh elif-lam takısı alır. Lafzi izafette ise, izafetin belirli olabilmesi için muzafun ileyh değil, muzafın kendisi elif-lam takısı alır. Şimdi bu meseleyi ve lafzi izafeti örnekleriyle inceleyelim.
(حَسَنُ الْوَجْهِ ) “güzel yüzlü” “yüzü güzel olan” manasındadır. Bu tamlamadaki izafet, lafzi izafettir. Burada, “hasenu” kelimesi muzaftır. “elvech” ise muzâfun ileyhtir.
حَسَنُ الْوَجْهِ
muzafun ileyh muzaf
yüz güzel = Güzel yüzlü, yüzü güzel olan
Bu tamlamada muzaf “harf-i tarif” ile gelirse, tamlamamız (اَلْحَسَنُ الْوَجْهِ ) şeklinde gelir ve bu “belirtili bir tamlama” olur.
اَلْحَسَنُ الْوَجْهِ
muzafun ileyh muzaf
yüz güzel = Güzel yüzlü, yüzü güzel olan
Şimdi de lafzi izafetin başka bir örneğine bakalım: (طَاهِرُ الْقَلْبِ ) “temiz kalpli” “kalbi temiz olan” manasındadır. Bu tamlamadaki izafet, lafzi izafettir. Burada, “taahir” kelimesi muzaftır. “elkalb” ise muzâfun ileyhtir. Bu tamlamayı (اَلطَّاهِرُ الْقَلْبِ ) olarak söylediğimizde “belirtili bir tamlama” olur.
طَاهِرُ الْقَلْبِ
muzafun ileyh muzaf
kalp temiz = Temiz kalpli, kalbi temiz olan
Şimdi de başka bir örnek: (نَظِيفُ الثِّيَابِ ) “temiz elbiseli” demektir. Bu tamlamadaki izafet, yine lafzi izafettir. Burada, “naziif” kelimesi muzaftır. “essiyaab” ise muzâfun ileyhtir. Bu tamlamayı, harf-i tarifli olarak, (اَلنَّظِيفُ الثِّيَابِ ) şeklinde de söyleyebiliriz. Ve bu durumda tamlamamız belirtili bir tamlama olur.
نَظِيفُ الثِّيَابِ
muzafun ileyh muzaf
elbise temiz = Temiz elbiseli
Şimdi de son bir örnek: (مُتَوَسِّطُ الْحَالِ ) “orta halli” demektir. Bu tamlamadaki izafet, yine lafzi izafettir. Burada, “mütevassıt” kelimesi muzaftır. “elhaal” ise muzâfun ileyhtir. Bu tamlamayı, harf-i tarifli olarak, (اَلْمُتَوَسِّطُ الْحَالِ ) şeklinde de söyleyebiliriz. Ve bu durumda tamlamamız belirtili bir tamlama olur.
مُتَوَسِّطُ الْحَالِ
muzafun ileyh muzaf
hal orta = Orta halli
Lafzi izafeti de 4 örnek tamlama ile gördük. Burada, dersimizin başında izahı geçen, “tetâbu-i izafet” yani “zincirleme isim tamlamasının da örneklerini göstermek istiyoruz. Tetâbu-i izafet: iki isimden daha fazla ismin yan yana gelerek anlamca birbirini tamamlamasıydı. Şimdi, Tetâbu-i izafetin örneklerine geçiyoruz:
“Allah’ın Peygamberinin sözü” manasında olan (قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ ) tamlamasını inceleyelim: Bu tamlamada, (قَوْل ) muzaftır ve (رَسُول ) kelimesi muzafun ileyhtir. Aynı zamanda (رَسُول ) kelimesi muzaf ve (اللَّه ) kelimesi de muzafun ileyhtir. Demek (رَسُول ) kelimesi, hem muzaf olurken hem de muzafun ileyh olmaktadır. Başka bir ifadeyle: (رَسُول ) kelimesi, kendinden önceki kelimenin muzafun ileyhi iken, kendinden sonraki kelimenin muzafıdır.
قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ
muzafun ileyh muzaf
muzafun ileyh muzaf
Şimdi de 2. Örneğimize geçelim ve “Mahmud’un ailesinin fertleri” manasında olan
(أَفْرَادُ أُسْرَةِ مَحْمُودٍ) tamlamasını inceleyelim: Bu tamlamada geçen “efrâd” “fertler” manasında; ve “usretün” kelimesi de “aile” manasındadır. Bu tamlamada, (أَفْرَاد) muzaftır ve (أُسْرَة) kelimesi muzafun ileyhtir. Aynı zamanda ( أُسْرَة ) kelimesi muzaf olup; (مَحْمُود) kelimesi muzafun ileyhtir. Demek (أُسْرَة) kelimesi hem muzaf olurken, hem de muzafun ileyh olmaktadır.
أَفْرَادُ أُسْرَةِ مَحْمُودٍ
muzafun ileyh muzaf
muzafun ileyh Muzaf
Şimdi son örneğimize geçelim ve “Rabbinin orduları” manasında olan (جُنُودُ رَبِّكَ ) tamlamasını inceleyelim: Bu tamlamada geçen “cünuud” “ordular” manasındadır. “rabbike” kelimesindeki “ke” ise zamirdir ve “senin” manasındadır. “rabbike” “senin rabbin” demektir. Bu tamlamada, (جُنُودُ) muzaftır ve “rab” kelimesi muzafun ileyhtir. Aynı zamanda “rab” kelimesi muzaf olup ; (كَ) zamiri muzafun ileyhtir. Demek “rab” kelimesi hem muzaf olurken hem de muzafun ileyh olmaktadır.
جُنُودُ رَبِّكَ
muzafun ileyh muzaf
muzafun ileyh Muzaf
Tetâbü-i izafetin de örnek tamlamalarını gördükten sonra, şimdi sıra geldi konu testimize. Bakalım, buraya kadar öğretilen konuları ne kadar iyi anladınız. Hazırsanız başlayalım:
1- Bunlardan hangisi izafet çeşidi değildir?
A- Manevi izafet
B- Marife
C- Lafzi izafet, Evet,
doğru cevap B. Marife, bir izafet çeşidi değildir.
2- Şu ifadelerden hangisi muzaf ile ilgili olarak doğrudur?
A- Tenvin alır.
B- Müsenna bir isim muzaf olduğunda sonundaki (ن ) düşer.
C- Her zaman ref durumunda gelir…
Doğru cevap B
3- Cem-i müzekker-i salim bir ismin sonundaki (ن ) ne zaman düşer?
A- Muzafun ileyh olduğunda
B- Muzaf olduğunda
C- Her ikisinde …
Doğru cevap B
4- “Allah’ın yardımı” ifadesinin doğru Arapça karşılığı hangisidir?
A- اَللَّهُ النَّصْرِ
B- نَصْرُ اللَّهُ
C- نَصْرُ اللَّهِ
Doğru cevap C
5- Muzafun ileyh ile ilgili olarak şu söylenenlerin hangisi doğrudur?
A- Tenvin almaz.
B- Tenvin alabilir.
C- Ötre alabilir. …
Doğru cevap B, tenvin almaz.
6- Üç isimden oluşan bir izafette ortadaki ismin durumu ne olur?
A- Muzaf olur
B- Muzafun ileyh olur
C- Hem muzaf hem muzafun ileyh olur. …
Doğru cevap C, Hem muzaf hem muzafun ileyh olur
İsim tamlaması dersimizin de sonunda geldik. Unutmayın, bir dersi tam manasıyla anlamadan ve öğrenmeden bir sonraki derse geçmek yok. Bu dersi tam manasıyla öğrendiğinizde bir sonraki dersimize geçebilirsiniz. Bir sonraki derste buluşuncaya kadar Allah’a emanet olun. Esselamu aleyküm.
Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!