8- Zarflar, Yönler ve Harf-i Cerler / Arapça Gramer Dersleri

BAZI ZARFLAR, YÖN İSİMLERİ ve HARF-İ CERLER

Arapça eğitimimizin bu dersinde, bazı zarfları, yön isimlerini ve harf-i cerleri öğreneceğiz. Hazırsanız dersimize zarflar ile başlayalım.

Yer ve zaman bildiren isimlere zarf denir. Zarflar isim olduğundan, sonraki isimle izafet oluştururlar. Şimdi bazı zarfları öğrenelim:

Bazı zarflar ve manaları şöyledir: أَمَامَ  önünde; خَلْفَ  arkasında; بَيْنَ  arasında;

 عِنْدَ  yanında; تَحْتَ  altında; فَوْقَ  üstünde;قَبْلَ  -den önce; بَعْدَ  -den sonra; اَلْيَوْمَ  bugün; أَمْسِ  dün; غَدًا  yarın…

Şimdi bu zarfların kullanılışına birer örnek verelim:

أَمَامَ الْبَيْتِ  evin önünde;

خَلْفَ الْمَدْرَسَةِ medresenin arkasında;

بَيْنَ عَلِىٍّ وَ مَحْمُودٍ  Ali ile Mahmud’un arasında;

 عِنْدَ اللَّهِ Allah’ın yanında;

تَحْتَ الْبَابِ  Kapının altında;

فَوْقَ السَّمَوَاتِ  Göklerin üstünde;

قَبْلَ الظُّهْرِ  öğleden önce;

بَعْدَ الصَّلاَةِ  namazdan sonra…

Bazı zarfları ve kullanılışlarını gördükten sonra, şimdi sıra geldi zarfın çeşitlerine.

Zarflar ikiye ayrılır. 1- Yer zarfları, 2- Zaman zarfları…

Yer zarfları, “Nerede?” sorusuna; zaman zarfları da “Ne zaman?” sorusuna cevap verir. Bir daha tekrar edecek olursak: Yer zarfları, “Nerede?” sorusuna; zaman zarfları da “Ne zaman?” sorusuna cevap verir. Zarflar hem isim cümlesinde hem de fiil cümlesinde kullanılabilir. İzafet halinde muzaf olarak kullanıldıklarında son harekeleri her zaman fetha yani üstün olur. Dilerseniz, izafet halindeki kullanılışlarını örnekleriyle inceleyelim:

أَمَامَ الْمَسْجِدِ  “Caminin önünde” dediğimizde bu bir isim tamlamasıdır. Burada أَمَامَ  muzaftır ve harekesi üstündür.

                أَمَامَ  الْمَسْجِدِ  Caminin önünde

  muzafun ileyh  muzaf 

قَبْلَ الصَّلاَةِ “Namazdan önce” dediğimizde bu bir isim tamlamasıdır. Burada قَبْلَ  muzaftır ve harekesi üstündür.

                قَبْلَ  الصَّلاَةِ  Namazdan önce 

 muzafun ileyh  muzaf

بَعْدَ الدَّرْسِ “Dersten sonra” dediğimizde bu bir isim tamlamasıdır. Burada بَعْدَ  muzaftır ve harekesi üstündür.

                بَعْدَ  الدَّرْسِ  Dersten sonra

 muzafun ileyh  muzaf

وَرَاءَ الرَّجُلِ “Adamın arkasında” dediğimizde bu bir isim tamlamasıdır. Burada  وَرَاءَ  muzaftır ve harekesi üstündür.

              وَرَاءَ  الرَّجُلِ  Adamın arkasında

 muzafun ileyh  muzaf

اِزَاءَ الشَّارِعِ “Caddenin karşısında” dediğimizde bu bir isim tamlamasıdır. Burada اِزَاءَ   muzaftır ve harekesi üstündür.

               اِزَاءَ  الشَّارِعِ  Caddenin karşısında

 muzafun ileyh  muzaf

Bazı zarfları ve kullanılışlarını gördük. Zarflar konusunu burada tamamlıyor ve şimdi yönler bahsine geçiyoruz.

اَلشِّمَالُ “Kuzey”; اَلْجَنُوبُ “Güney”;  اَلشَّرْقُ “Doğu”; ve اَلْغَرْبُ  “Batı” demektir. Mesela  رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبِ “Doğunun Rabbi ve batının Rabbi” manasına gelir. Yine Rahman suresinde geçen: رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ “İki doğunun Rabbi ve iki batının Rabbi” manasına gelir. Bu ayette “meşrik” ve “mağrib” kelimeleri tesniye olarak gelmiştir.

Şimdi de harf-i cerler konusunu işleyeceğiz.

Harf-i cerler: Tek başına anlamları olmayıp, başına geldikleri isimle anlam kazanan ve sonunu cer eden kelimelerdir. Cer harfler, her zaman ismin baş tarafında bulunan bir takım takılardır. Harf-i cerlerden sonra gelen isimler genellikle marife olur ve bu harfler, kendinden sonra gelen isimleri cer ederler. Cer alameti taşıyan isme de mecrur denir. Dilerseniz, daha önce irab konusunda işlediğimiz cer alametlerini burada bir daha hatırlayalım: Müfred ismin cer durumu esredir. Müsenna ismin cer durumu cezimli ye’dir (ىْ). Cem’i müzekker-i salimin cer durumu harekesiz ye’dir (ى). Cem’i müennes-i salimin cer durumu esredir. Ve Cem’i mükesserin cer durumu yine esredir… Şimdi cer harflerini öğrenelim:

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!

Cer harfleri ve manaları şöyledir.

بِ : ile, -de, -da, sebebiyle manalarındadır. Mesela, بِاسْمِ اللَّهِ “Allah’ın ismi ile” manasına gelmektedir. Buradaki “ile” manasını “bi” (بِ) harf-i ceri vermektedir.

مِنْ : -den, -dan, -den dolayı, bazısı manalarındadır. Mesela, مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ “Mescid-i Haram’dan” manasına gelmektedir. Burada “dan” manasını “min” harf-i ceri vermektedir.

إِلَى : -e, -a, -e doğru, -e kadar manalarındadır. Mesela,  إِلَى الْجَنَّةِ denildiğinde, “Cennete” manasına gelmektedir. Burada “e” manasını “ilâ” harf-i ceri vermektedir.

فِى : -de, -da, hakkında manalarındadır. Mesela, فِى الْجَنَّةِ “Cennette” manasına gelmektedir. Burada, içinde olma manasını “fî” harf-i ceri vermektedir.

عَنْ : -den, -dan manasındadır. Mesela, عَنِ الْمَحَطَّةِ “İstasyondan” manasına gelmektedir. Burada “dan” manasını “an” harf-i ceri vermektedir.

عَلَى : üzerinde, aleyhinde manasındadır. Mesela, عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِينَ denildiğinde, “Fesat çıkartan kavmin üzerine” manasına gelmektedir. Burada “üzerine” manasını “alâ” harf-i ceri vermektedir.

لِ : için manasındadır ve sahiplik bildirir. Mesela, لِلَّهِ denildiğinde, “Allah için” manasına gelir. Burada “için” manasını “li” harf-i ceri vermektedir.

كـ : gibi manasındadır. Mesela, كَالشَّمْسِ denildiğinde, “Güneş gibi” manasına gelir. Burada “gibi” manasını “kef” harf-i ceri vermektedir.

حَتَّى : -e kadar manasındadır. Mesela, حَتَّى الصُّبْحِ denildiğinde, “Sabaha kadar” manasına gelir. Burada “-e kadar” manasını “hattâ” harf-i ceri vermektedir.

رُبَّ : belki, nice manasındadır. Mesela, رُبَّ دَرْسٍ denildiğinde, “Nice ders” manasına gelir. Burada “nice” manasını “rubbe” harf-i ceri vermektedir.

و (yemin vavı): Buna “vâv-ul kasem” de denilir ve yemin için kullanılır. Mesela, وَ الْفَجْرِ  denildiğinde, “Fecre yemin olsun ki…” manasına gelir. Burada “yemin olsun ki” manasını “vav” harf-i ceri vermektedir.

ت (yemin ta’sı)  : Buna “tâ-ul kasem” de denilir ve yemin için kullanılır. Mesela,  تَاللَّهِ denildiğinde, “Allah’a yemin olsun ki…” manasına gelir. Burada “yemin olsun ki” manasını “tâ” harf-i ceri vermektedir. Tâ harf-i ceri sadece Allah ismiyle kullanılır.

مُذْ ، مُنْذُ : -den beri manasındadır. Mesela, مُذْ يَوَمَيْنِ denildiğinde, “İki günden beri” manasına gelir. Burada “-den beri” manasını “mûz” harf-i ceri vermektedir.

حَاشَا ، خَلاَ ، عَدَا : dışında, hariç, başka manalarındadır. Mesela, عَدَا مَكْتَبٍ “Bir mektep hariç”;

 خَلاَ مُوَظَّفٍ “Bir memur hariç”  حَاشَ عَلِىٍّ “Ali’den başka”  manalarına gelmektedir.

Şimdi de bazı kaideleri ve bazı harf-i cerlerin kullanılışını örneklerle inceleyelim:

Birinci kuralımız şu: Tek harfle yazılan cer harfleri isme bitişir.

Mesela, بِ  harf-i cerini, araba manasındaki سَيَّارَةٌ kelimesiyle kullandığımızda بِالسَّيَّارَةِ   şeklinde kullanırız. بِ  harf-i ceri, سَيَّارَةٌ kelimesine bitişir ve onu cer eder.

بِ : ile

سَيَّارَةٌ : araba

بِالسَّيَّارَةِ : araba ile

Tek harfle yazılan cer harflerinin isme bitişmesine dair bir örnek daha görelim:

Mesela, لِ  harf-i cerini, عَلِىٌّ   ile kullandığımızda لِعَلِىٍّ   şeklinde kullanırız. لِ  harf-i ceri, عَلِىٌّ   kelimesine bitişir ve onu cer eder.

لِ : için

عَلِىٌّ   : Ali

لِعَلِىٍّ   : Ali için

Harf-i cerler, bazen kendi anlamlarında kullanılırken bazen de fiile bağlı olarak kullanılabilirler. Ve bazen de zaid olarak kullanılır, yani manaya hiçbir etkisi olmaz. Ancak bulunmaları anlamı kuvvetlendirir. Bazen cümlede, harf-i cerler fiilin anlamını da etkileyebilirler.  Mesela:

 خَرَجَ   “Çıktı” demek iken, بِ   harf-i ceri ile kullanıldığında “Çıkardı” manasına gelir.

سَلَّمَ   “Teslim etti” demek iken, عَلَى   harf-i ceri ile kullanıldığında “Selam verdi” manasına gelir.

 أَخَذَ   “Aldı” demek iken, اِلَى   harf-i ceri ile kullanıldığında “Götürdü” manasına gelir.

ضَحِكَ  “Güldü” demek iken, مِنْ   harf-i ceri ile kullanıldığında “Alay etti” manasına gelir.

رَغِبَ   fiili فِى  ile kullanıldığında “İstedi” demek iken, عَنْ   harf-i ceri ile kullanıldığında “Hoş görmedi” manasına gelir.

Bundan başka, bazı harf-i cerlerin cümleye farklı anlam kattıkları da olur. Biz burada genel bir bilgi verdik.

Dersimizin bu bölümüne kadar zarfları, yönleri ve harf-i cerleri öğrendik. Şimdi sıra geldi testimize. Bakalım dersimizi ne kadar iyi anladınız:

1- Bunlardan hangisi zarf değildir?

A-  بَيْنَ       B -  خَلْفَ    C- مُنْذُ    

Evet, doğru cevap C

2- Şu ifadelerden hangisi cer harfleri ve zarfların ortak özelliği değildir?

A- Zaman bildirirler.

B- Kendi başlarına bir manaları yoktur.

C- Kendilerinden sonra gelen kelimeyi cer ederler.

Doğru cevap A, Çünkü harf-i cerler her zaman zaman bildirmezler

3- Bu eşlemelerden hangisi diğerinin zıttı değildir?

A-   تَحَتَ X  فَوْقَ        B-   عِنْدَ X  أَمَامَ        B-   بَعْدَ X  قَبْلَ       

Doğru cevap B

4- Şu ifadelerden hangisi yanlıştır?

A- Cer harfinden sonra gelen isim, cem-i müennes-i salim ise üstün ile harekelenir.

B- Bir zarftan sonra gelen isim, cem-i müzekker-i salim ise “و” kaldırılır ve yerine “ى” konur.

C- Cer harfinden sonra gelen isim müsenna ise “ ا ” kaldırılır ve yerine “ىْ” konur.

Yanlış cevap A. Çünkü cer harfinden sonra cem-i müennes-i salim bir isim, üstün ile değil, esre ile harekelenir.

Dersimizin sonuna geldik. Bu dersi yüzde yüz öğrendiğinizde bir sonraki dersimize geçebilirsiniz. Bir sonraki derste görüşünceye kadar Allah’a emanet olun. Essalamu aleyküm

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!