3- Sayısına Göre İsimler / Arapça Gramer Dersleri

SAYISINA GÖRE İSİMLER

Arapça eğitimimizin bu dersinde, sayısına göre isimler konusunu işleyeceğiz. Arapçada kelimeler sayı bakımından üçe ayrılır: Müfred, yani tekil; Müsenna, yani ikil; ve cem’i yani çoğul. Şimdi, bu grupları teker teker inceleyelim:

Türkçede varlıklar, sayı bakımından ikiye ayrılır: Tekil ve Çoğul. Arapçada ise kelimeler sayı bakımından üçe ayrılır: Müfred, yani tekil; Müsenna, yani ikil; ve cem’i yani çoğul. Şimdi, bu grupları teker teker inceleyelim:

Müfred: Aynı tür varlıklardan yalnız bir tanesini gösteren kelimelere denir: كِتَابٌ  kitap; قَلَمُ kalem; رَجُلٌ adam; رِسَالَةٌ  mektup; طَائِرٌ kuş; بَقَرَةٌ  inek; نَارٌ  ateş gibi kelimeler, müfred grubuna giren kelimelerdir. Bu kelimeler, tek bir varlığa işaret ederler.

Müsenna: Aynı tür varlıklardan iki taneyi gösteren kelimelere denir. Müsenna yerine “tensiye” kelimesi de kullanılır. Buna göre, Arapçada, “iki” sayısını kullanmadan da tek bir kelimeyle, aynı varlığın iki ferdine işaret edilebilir. Bunu yapabilmek, yani müfred bir kelimeyi müsennaya dönüştürebilmek için, kelimenin sonuna, harekesiz elif ve kesreli nun (انِ  ) getirilir. Ya da cümledeki

yerine göre, cezimli “ye” ve kesreli nun (يْنِ  )  getirilir. Cezimli ye ve kesreli nun ile tesniye olma konusunu, “İsimlerde irab” başlığı altında detaylı bir şekilde işleyeceğimizden burada bu bahse girmiyoruz. Demek, Yalın haldeki bir isme, elif-nun eklenerek müsenneya çevrilir ve aynı varlığın iki tane ferdine işaret eder. Şimdi örneklerle, müfred bir ismin nasıl tesniyeye çevrildiğini inceleyelim.

رَسُولٌ  elçi demektir. Bu kelimeyi tensiye yaparken, sonuna harekesiz elif ve esreli nun ekliyoruz. رَسُولاَنِ  =انِ  +رَسُولٌ  bu sayede kelimemiz رَسُولاَنِ  şekline dönüyor. Burada şuna da dikkat edelim: müfred kelime tesniyeye çevrilirken, kelimenin müfredindeki ötre, gelen eliften dolayı üstüne dönüşüyor. Bir daha kelimemize bakarak bu kaideyi inceleyelim: رَسُولٌ  kelimesinin sonundaki ötre vardır. Bu kelime tesniye olurken, sonundaki ötre kalkıyor ve kelimeye elif-nun eklenerek رَسُولاَنِ  şekline dönüyor. Bu durumda, ötre olan lam harfinin harekesi üstüne dönüyor. رَسُولٌ  bir elçi demek iken, رَسُولاَنِ  iki elçi manasını veriyor.

Şimdi farklı örneklerle kelimenin nasıl tesniyeye döndüğünü inceleyeceğiz. Sizden isteğimiz şu: Bizler kelimenin müfredini gösterdikten sonra, tesniyesini 5 saniye sonra söyleyeceğiz. Sizler bu zaman diliminde kelimenin tesniyesini kendiniz bulmaya çalışın ve daha sonra kelimenizin doğru olup olmadığını kontrol edin. Hazırsanız başlayalım:

قَلَمُ  bir kalem,  قَلَمَانِ iki kalem; كِتَابٌ bir kitap,  كِتَابَانِ iki kitap; بَيْتٌ bir ev,  بَيْتَانِ iki ev;  مُسْلِمٌ bir Müslüman, مُسْلِمَانِ iki Müslüman;  قَاتِلٌ bir katil,  قَاتِلاَنِ iki katil;  بَحْرٌ bir deniz,  بَحْرَانِ iki deniz; جَبَلٌ bir dağ,  جَبَلاَنِ iki dağ; وَلَدٌ bir çocuk,  وَلَدَانِ iki çocuk; طَائِرٌ bir kuş,  طَائِرَانِ iki kuş; مَلَكٌ bir melek,  مَلَكَانِ iki melek…

Şu kaideye de dikkat etmemiz gerekiyor: Eğer müfred kelimenin sonunda yuvarlak te (ة)  varsa, bu kelime tesniyeye çevrilirken, açık te (ت) olarak yazılır. Mesela, طَالِبَةٌ kelimesinin son harfi yuvarlak te’dir. Bu kelime, tesniye olurken, sonundaki yuvarlak açık te ile طَالِبَتَانِ şeklinde yazılır. Şimdi de bu kaidenin diğer örneklerini inceleyelim.

Hazırsanız başlayalım: جَنَّةٌ bir cennet,  جَنَّتَانِ iki cennet; حَدِيقَةٌ bir bahçe,  حَدِيقَتَانِ iki bahçe; كَلِمَةٌ  bir kelime,  كَلِمَتَانِ iki kelime; شَجَرَةٌ  bir ağaç,  شَجَرَتَانِ iki ağaç; مُؤْمِنَةٌ  bir mümin kadın,  مُؤْمِنَتَانِ iki mümin kadın; مُشْرِكَةٌ  bir müşrik kadın,  مُشْرِكَتَانِ iki müşrik kadın; كَفَّارَةٌ  bir keffaret,  كَفَّارَتَانِ iki keffaret; مَائِدَةٌ  bir sofra,  مَائِدَتَانِ iki sofra; Ve son olarak: رَحْمَةٌ  bir rahmet,  رَحْمَتَانِ iki rahmet;

Şimdi de cem’in manasını öğrenelim. Cem’i: Aynı tür varlıklardan olup, ikiden fazla varlığı gösteren kelimelere denir. Ve cem üçe ayrılır. Şimdi, cem’in detaylarını öğrenelim:

Cem’i: Aynı tür varlıklardan olup, ikiden fazla varlığı gösteren kelimelere denir. İsimlerin cem’i, yani çoğulu, belli bir kurala göre gelmediği için ancak sözlüğe bakarak veya bir başkasından duyarak öğrenilir. Yani isimlerin cem’i, semâî’dir. Demek, kelimenin tesniyesi bir kurala göre yapılabilirken, kelimenin cem’ini ancak sözlüğe bakarak öğrenebilmekteyiz. Her ne kadar cem’iler bir kurala göre yapılamamakta ise de, kelimenin cem’ini gördüğümüzde, ne çeşit bir cem’i olduğunu; müzekker mi, müennes mi olduğunu söyleyebiliriz. Buna göre cem’i üç çeşittir:

1- Cem-i müzekker-i salim

2- Cem-i müennes-i salim 

3- Cem-i mükesser

Şimdi bu cem’ileri birer birer inceleyelim:

CEM-İ MÜZEKKER-İ SALİM: Cem-i müzekker-i salim, kaideye uygun olarak çoğul olan müzekker demektir. Müzekker ve müennes kelimelerin ne manaya geldiğini daha önceki dersimizde öğrenmiştik. Burada bu kavramları bir daha tekrar edelim ve daha sonra dersimize kaldığımız yerden devam edelim: Arapçada kelimeler cinsiyet bakımından ikiye ayrılır: Müzekker ve müennes.

Müzekker: Genel olarak erkek varlıkları gösteren kelimelere denir.

Müennes ise: Genel olarak dişi varlıkları gösteren kelimelere denir.

Arapçada, ister insan olsun, ister nesne olsun, ister bir hayvan olsun ya da isterse bir fiil olsun, kelimeler ya müzekkerdir ya da müennestir.

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!

Şimdi, tekrar dersimize kaldığımız yerden devam ediyoruz: Cem-i müzekker-i salim, müzekker bir ismin çoğulu demektir. Bazı müzekker isimler çoğul olurken, sonuna harekesiz vav ve üstün nun harfi (ونَ)  gelir. Bazen de cümledeki yerine göre harekesiz “ye” ve nun (ينَ)  getirilir. Böyle çoğullara, Cem-i müzekker-i salim denir.

Şimdi, cem-i müzekker-i salimi örnekleriyle inceleyelim: mesela, صَالِحٌ  kelimesi çoğul olurken  صَالِحُونَ  şeklinde gelir. Kelimenin sonundaki ötre kalkar ve harekesiz bir vav ile üstün nun eklenir.

Şimdi sizlerle küçük bir uygulama daha yapacağız.

CEM’İ

MÜSENNA

MÜFRED

كَافِرُونَ

كَافِرَانِ

كَافِرٌ

كَافِرٌ bir kâfir… كَافِرَانِ iki kâfir… كَافِرُونَ kâfirler / ظَالِمٌ bir zalim…  ظَالِمَانِ iki zalim… ظَالِمُونَ zalimler /

صَابِرٌ sabreden bir kişi…  صَابِرَانِ sabreden iki kişi… صَابِرُونَ sabredenler/  مُفْلِحٌ felah bulan bir kişi…  مُفْلِحَانِ felah bulan iki kişi… مُفْلِحُونَ felah bulanlar/ Son bir örnek daha yapalım:

صَادِقٌ doğru sözlü bir kişi…  صَادِقَانِ doğru sözlü iki kişi… صَادِقُونَ doğru sözlüler.

Şimdi de cem’in ikinci çeşidini öğrenelim: Cem-i müennes-i salim.

Cem-i müennes-i salim: kaideye uygun olarak çoğul olan müennes demektir. Bazı müennes yani dişil isimler, çoğul olurken, sonlarına elif ve te harfi (ات)  alırlar. Buna göre, bir kelimenin cem’isinin sonunda elif ve te varsa, bundan anlayacağız ki, bu kelime, cem-i müennes-i salimdir.

Şimdi, cem-i müennes-i salimi örnekleriyle inceleyelim: mesela, مُؤْمِنَةٌ kelimesi müennes bir kelimedir. Bu kelime çoğul olurken  مُؤْمِنَاتٌ  şeklinde gelir. Kelimenin sonundaki yuvarlak te kalkar ve harekesiz bir elif ile bir te harfi eklenir.

Şimdi sizlerle küçük bir uygulama yapacağız. Hazırsanız başlayalım:

رِسَالَةٌ bir mektup… رِسَالَتَانِ iki mektup… رِسَالاَتٌ mektuplar / جَنَّةٌ bir cennet…  جَنَّتَانِiki cennet… جَنَّاتٌ  cennetler /  طَيِّبَةٌ iyi, hoş…  طَيِّبَتَانِ iki iyi hoş… طَيِّبَاتٌ iyiler/  قَانِتَةٌ Allah’a itaat eden bir bayan kişi…  قَانِتَتَانِ Allah’a itaat eden iki kişi … قَانِتَاتٌ  Allah’a itaat edenler / Son bir örnek daha yapalım:   خَاشِعَةٌ Boğun eğen…  خَاشِعَتَانِ Boğun eğen iki kişi… خَاشِعَاتٌ boyun eğenler.

Şimdi de cem’in üçüncü çeşidini öğrenelim: Cem-i mükesser.

Cem-i Mükesser, ya da diğer ismiyle “cem-i teksir” şudur: Bazı cem’iler, müzekker olsun, müennes olsun, belli bir kurala göre yapılmamıştır. Kelimenin müfredinde, ya bir hareke, ya bir harf, ya da hem harf hem de hareke değişikliğiyle çoğul elde edilir. Bu çoğullara, Cem-i mükesser denir.

Şimdi, cem-i mükesseri örnekleriyle inceleyelim: mesela رَجُلٌ (Adam) kelimesinin cem’i رِجَالٌ (Adamlar) şeklindedir. Burada belirli bir kaide yoktur. Hem müzekker hem de müennes kelimelerin bu çeşit cem’i vardır. Bu sebeple, kelimenin cem-i mükesserini gördüğümüzde, kelimenin müzekker mi müennes mi olduğunu anlayamayız. Zira ifade ettiğimiz gibi, hem müzekker hem de müennes isimlerin cem-i mükesseri vardır. Bazı kelimelerin tesniyesi ve Cemi mükesseri şu şekildedir:

رَسُولٌ bir elçi… رَسُولاَنِ iki elçi… رُسُلٌ elçiler/ عَدُوٌّ bir düşman…  عَدُوَّانِ iki düşman… أَعْدَاءٌ düşmanlar /  عَالِمٌ bir âlim…  عَالِمَانِ iki âlim… عُلَمَاءُ âlimler /  قَلَمٌ bir kalem…  قَلَمَانِ iki kalem… أَقْلاَمٌ kalemler / Son bir örnek daha yapalım:  عَبْدٌ Bir kul … عَبْدَانِ İki kul… عِبَادٌ kullar.

Şu kaideyi de dikkat edelim: Bir Arapça isim cinsi kelimeyi öğrenirken, önce müfredi yazılır. Ve sonra cemisi yazılır. Arapça cemiyi temsilen cim harfi (ج) konur. En son ise, Türkçesi müfredine göre yazılır.

 Bahçe حَدِيقَةٌ ج حَدَائِقُ

Elçi, Peygamber  رَسُولٌ ج رُسُلٌ

Dağ  جَبَلٌ ج جِبَالُ

Dersimizin bu bölümüne kadar sayısına göre isimleri, müfred, tensiye ve cemi öğrendik. Yine cemin çeşitleri olan: Cem-i müzekkeri salimi, cem-i müennesi salimi ve cem-i mükesseri öğrendik ve örnekleriyle inceledik. Kelimelerin cemini öğrenmek için lügat kullanmalıyız. Şimdi sizleri test edeceğiz. Bakalım konuyu ne kadar iyi öğrendiniz. Hazırsanız başlayalım:

1- “Müfred” kelimesinin Türkçe karşılığı şunlardan hangisidir?

A- Tekil B- Çoğul C- İkil… Evet, doğru cevap, A- Tekil

2- İki varlığı gösteren kelimeye ne denir?

A- Müfred B- Müsenna C- Cem’i… Evet, doğru cevap, B- Müsenna

3- “Cem’i” kelimesinin Türkçe karşılığı şunlardan hangisidir?

A- Tekil B- Çoğul C- İkil… Evet, doğru cevap, B- Çoğul

4- Şu kelimelerden hangi müfreddir?

 عَبْدٌ ، صَادِقُونَ ، عُلَمَاءُ   

5- Şu kelimelerden hangisi cem-i müzekker-i salimdir?

  رِجَالٌ ، صَابِرُونَ ، مُؤْمِنَاتٌ 

6- Şu kelimelerden hangisi cem-i müennes-i salimdir?

 جَنَّاتٌ ، ظَالِمُونَ ، عِبَادٌ  

7- Şu kelimelerden hangisi cem-i mükesserdir?

خَاشِعَاتٌ ، صَالِحُونَ ، نَاسٌ

8- Cem-i mükesser için, şu ifadelerden hangisini söylemek doğrudur?

A- Sadece müzekker isimler için geçerlidir?

B- Sadece müennes isimler için geçerlidir?

C- Hem müzekker hem de müennes isimler için geçerlidir?

Evet, doğru cevap C

Dersimizin sonuna geldik. Unutmayın, bir sonraki derse geçmeyi hak etmelisiniz. Bu da işlediğiniz dersi tam anlamıyla öğrenmekten geçer. İşlediğiniz dersi tam manasıyla öğrenmeden asla bir sonraki derse geçmeyin. Acele etmeye gerek yok. Bu dersi tam manasıyla anladığınızdan emin olduğunuzda bir sonraki derse geçebilirsiniz.

 Bu ve bunun gibi birçok gramer dersini kolaylıkla öğrenmek için TIKLAYINIZ!!!